Page 27 - راهبردهای نوین بانکداری شماره پنج
P. 27
25 ماهنامه اختصاصی حوزه اقتصادی -شماره پنجم -اسفند ماه 1399
در جهـــت وصـــول طلـــب خـــود از ناحیـــه وی محتمـــل انصـاف اسـت .برخـی ایـن مبنـا را گرفتـه و مستمسـک می-گـردد و اگرچـه از آغـاز بـه نحـو عـدوان نبـوده ولـی
شدهاسـت اعـم از آن کـه قبـل از صـدور حکـم باشـد یـا آیـه شـریفه «فمـن اعتـدی علیکـم فاعتـدوا علیـه بمثـل از پایــان مهلتــش در حکــم عضــب اســت .همان‌طــور
کـــه در مـــاده 310قانـــون مدنـــی در زمینـــه اســـتیلای
پـــس از آن باشـــد از دادگاه تقاضـــا نمایـــد. مــا اعتــدی علیکــم» زیــاده آن را قبــول نمی‌کننــد. نامشــروع بــر عاریــه ،ودیعــه و غیــره ایــن مطلــب بــه
-3قانــون نحــوه وصــول مطالبــات بان کهــا مصــول -3ارزش اعتبـــاری پـــول تغییـــر نم یکنـــد ،کاهـــش صراحــت ذکــر شده-اســت .قاعــده دیگــری کــه بــه آن
68/10/5مجـــع تشـــخیص مصلحـــت نظـــام اخـــذ ارزش پـول ضمـان نـدارد ،چـون ایـن کاهـش و افزایـش تمسـک م یجوینـد قاعـده اتـاف اسـت .مطابـق قاعـده
خســـارت تاخیـــر تادیـــه توســـط بانـــک هـــا را جایـــز در ارزش در امــوال خارجــی تبلــور پیــدا م یکنــد نــه در اتـاف «مـن اتلـف مـال الغیـر فهـو لـه ضامـن» هرکـس
خـود پـول .بـه عبارتـی ارزش پـول اعتبـاری اسـت و بـه مــال غیــر را تلــف کنــد ضامــن اســت و بایــد مثــل یــا
می‌دانـــد. اعتبـار معتبـر بسـتگی دارد و تـا زمانـی کـه اعتبارکننـده قیمـت آن را بدهـد .خـواه فعـل او عمـدی باشـد یـا خطـا
و خــواه مــال عیــن باشــد یــا منفعــت .مســل َّما تاخیــر
نظر نهایی بـرای آن جایـگاه قائـل باشـد موقعیـت خـود را دارد. مدیــون موجــب کاهــش مالیــت پــول و اتــاف قســمتی
از نظــر حقوقــی راهــکار شــورای نگهبــان مبنــی بــر -4ضـرر وارد و خـارج اراده مدیـون اسـت .درصـورت از قـــدرت خریـــد آن شد‌هاســـت و بایـــد خســـارت وارده
امـــکان مطالبـــه خســـارت تاخیـــر تادیـــه وجـــه نقـــد در افزایـــش نـــرخ تـــورم ،طبیعتـــا از ارزش پـــول کاســـته را جبــران کنــد چــرا کــه مالیــت و حقیقــت اســکناس
قالـــب شـــرط ضمـــن عقـــد ،بـــا مقـــرر مذکـــور در مـــاده م یشـــود و درنتیجـــه مضمـــون لـــه متضـــرر م یشـــود
522قانــون آییــن دادرســی مدنــی قابــل جمــع اســت، و قاعدتـــا ً بـــه اســـتناد قاعـــده ضـــرر بایـــد بـــه نحـــوی چیــزی جــز قــدرت خریــد آن نیســت.
یعنــی اگــر طرفیــن شــرطی را ضمــن عقــد بــه منظــور جبــران شــود ولــی روشــن اســت کــه ضــرر و خســارتی قاعـــده دیگـــر «تســـبیت» اســـت .مطابـــق ایـــن
الــزام طــرف بــه رعایــت دقیــق سررســید بگنجاننــد آن کـه ناشـی از تـورم اسـت نتیجـه قـرض و دیـن یـا فعـل قاعـــده فقهـــی کـــه همـــه ملـــل بـــدان قائـــل هســـتند،
شــرط نافــذ اســت و شــرایط ذکــر شــده در مــاده 522 قــرض نیســت بلکــه خــارج از اراده و قـــدرت آ ناســت هرکـــس ســـبب تلـــف یـــا نقـــص در مالـــی شـــود بایـــد
لاز مالرعایـه نیسـت و اگـر شـرط ضمـن عقـد بـه ترتیبـی مثـــل یـــا قیمـــت آن را بدهـــد .در تاخیـــر تادیـــه هـــم
کــه گفت هشــد موجــود نباشــد خســارت تاخیــر تادیــه را ■ در شرایط اقتصادی کشور که موجــب محــروم شــدن از منافــع مــال خــود م یگــردد
فقـط مـی تـوان در قالـب مـاده یـاد شـده مطالبـه کـرد. نرخ تورم و وضعیت اقتصادی کشور و همچنیـــن موجبـــات کاست هشـــدن از ارزش ســـرمایه
و پــول صاحــب مــال را فراهــم م یکنــد .در ایــن حالــت
نتیجه نابسامان است مردم نم یباید حقوقدانـــان ضمـــان قهـــری را مبنـــای خســـارت تاخیـــر
در بـــاب خســـارت تاخیـــر تادیـــه م یتـــوان جـــواز تاوان این سو‌ءمدیریت را در قالب تادیـه م یداننـد از آن جملـه دکتـر کاتوزیـان اسـت کـه
شـــرعی لازم بـــرای اخـــذ آن را از نظـــر فقهـــا اســـتخراج خسارت تاخیر تادیه بدهند .اگرچه خســارت تاخیــر تادیــه را عــوض اضافــی در برابــر دیــن
نمـــود و اگـــر ایـــن مطالـــب بـــا عوامـــل دیگـــری مثـــل اصل خسارت اصلی پذیرفتنی نم یدانـد بلکـه التزامـی جداگانـه م یدانـد کـه بایـد بـه
خســـار تهای وارده بـــه سیســـتم اقتصـــادی کشـــور و است لیکن بعضا این شرایط ،در
همچنیـن از بیـن رفتـن اعتمـاد عمومـی جمـع شـود بـه قالب شرایط اضطرار مطرح می‌گردد ســبب تقصیــر بدهــد.
نظــر شــورای نگهبــان م یرســیم لیکــن آنچــه مبرهــن و نرخ نوسان‌کننده تورم باید به برخـی دیگـر از حقوقدانـان درصـدد توجیـه خسـارت
اسـت ایـن نکتـه اسـت کـه بایـد جانـب انصـاف رعایـت کمک مدیون بیاید نه علیه او ،زیرا تاخیـــر تادیـــه از بـــاب قواعـــد عمومـــی معامـــات
در غیر این‌صورت فاصله طبقاتی بر‌آمد‌هانــد ،از آن قبیــل عبارت‌اســت از جبــران عیــب
گــردد. حـــادث یعنـــی ،کاهـــش ارزش پـــول عیبـــی حـــادث
اولا ً ،گنجانـــدن شـــرط خســـارت در قراردادهـــای هرروز بیشتر خواهد شد محســـوب م یشـــود و نم یتـــوان دائـــن را ملـــزم بـــه
بانکـــی کـــه بعضـــا ً طـــرف مقابـــل قصـــد و رضایـــی در پذیـــرش آن کـــرد .قاعـــده دیگـــر نفـــی غـــرر و جهالـــت
قبـول آن شـرط نـدارد و درک صحیحـی از مفهمـوم آن و درنتیجـــه مدیـــون هی چگونـــه دخالتـــی در ایـــن ضـــرر اســت ،تــورم شــدید و پیما نشــکنی و مماطلــه مدیــون
نــدارد بــه معنــای تحقــق مفهــوم حقوقــی آن قــرارداد نداشــته تــا مجبــور بــه جبــران باشــد. در ادای دیــن از جملــه امــور غیرقابــل پی شبینــی بــوده
نم یباشــد و بعضــا ًطــرف مقابــل در شــرایط خــاص بــه کــه اگــر دائــن از آن آگاهــی نســبی هــم داشــت اقــدام
امضـــای قـــرارداد بـــدون درک صحیـــح از ایـــن مـــوارد و رژیم حقوقی خسارت تاخیر تادیه بـــه پرداخـــت دیـــن نم یکـــرد .بنابرایـــن دائـــن تصـــور
بــا نظــر موافقــان و مخالفــان خســارت تاخیــر تادیــه صحیحـــی از شـــرایط اقتصـــادی و رفتـــار مدیـــون در
بـــدون رضـــای واقعـــی اقـــدام م ینمایـــد. آشــنا شــدیم و اکنــون نظــر قانون‌گــذار را در ایــن بــاره تادیـه دیـن نداشت هاسـت و جهالـت ایجـاد شدهاسـت.
ثانیــا ً ،در شــرایط اقتصــادی کشــور کــه نــرخ تــورم قاعـده مهـم دیگـر ارزش زمـان اسـت .شـکی نیسـت در
و وضعیـــت اقتصـــادی کشـــور نابســـامان اســـت مـــردم بررســـی م یکنیـــم. قراردادهــا در روابــط تجــاری زمــان دارای ارزش اســت.
نم یبایـد تـاوان ایـن سـو‌ءمدیریت را در قالـب خسـارت -1در مـــاده 522قانـــون آییـــن دادرســـی مدنـــی طبـق قاعـده «الاجـل قسـط مـن الثمـن» زمـان جزئـی
تاخیـــر تادیـــه بدهنـــد .اگرچـــه اصـــل خســـارت اصلـــی آمد‌هاســـت « :در دعاويـــي كـــه موضـــوع آن دِيـــن و از ثمـن بـه حسـاب مـی آیـد و بـر همیـن مبناسـت کـه
پذیرفتنــی اســت لیکــن بعضــا ایــن شــرایط ،در قالــب از نـــوع وجـــه رايـــج بـــوده و بـــا مطالبـــه دايـــن و تمكـــن
شــرایط اضطــرار مطــرح م یگــردد و نــرخ نوســان‌کننده مديــون ،مديــون امتنــاع از پرداخ تنمــوده ،در صــورت قیمــت نقــد و نســیه یکســان نیســت.
تــورم بایــد بــه کمــک مدیــون بیایــد نــه علیــه او ،زیــرا تغييـــر فاحـــش شـــاخص قيمـــت ســـالانه از زمـــان
در غیـــر ای نصـــورت فاصلـــه طبقاتـــی هـــرروز بیشـــتر سررسـيد تـا هنـگام پرداخـت و پـس از مطالبـه طلبـكار، ادله قائلین به حرمت خسارت تاخیر تادیه
خواهــد شــد .لــذا توضیــه م یگــردد نهادهــای نظارتــی دادگاه بــا رعايــت تناســب تغييــر شــاخص ســالانه كــه تاکنـون نظـر موافقـان اخـذ خسـارت مطـرح گردیـد.
در دوران نابسـامانی اقتصـادی جهـت کمـک بـه اقشـار توســط‌بانــك مركــزي جمهــوري اســامي ايــران تعييــن
آســـی بپذیر تســـهیلاتی جهـــت بخشـــش خســـار تها م يگـردد ،محاسـبه و مـورد حكـم قـرار خواهـد داد مگـر اکنــون بــه بررســی نظــر مخالفــان م یپردازیــم.
تهیـــه نمایـــد .ثالثـــا ً ،م یبایســـت بیـــن دلیـــل عـــدم -1پـول مثلـی اسـت و چـون ضمـان مثلـی بـه مثـل
پرداخـت دیـن تمایـز قائـل شـد .یعنـی بـا فـرد دارایـی اي نكـــه طرفيـــن بــه نحـــو ديگـــري مصالحـــه نماينـــد. اســـت اخـــذ زیـــاده جایـــز نیســـت .در پـــول ،شـــخص
کـه از روی عمـد اقـدام بـه پرداخـت نم یکنـد بـا فـردی -2در تبصـــره مـــاده 2قانـــون صـــدور چـــک چنیـــن طلبـکار ارزش اسـمی را طلـب دارد نـه ارزش مبادلـه‌ای.
کــه معســر اســت م یبایســت تفــاوت داشــته باشــد. آمد‌هاســـت :دارنـــده چـــک م یتوانـــد محکومیـــت آنچــه در پــول مــورد توجــه اســت ارزش واقعــی اســت
عدالـــت بـــا مســـاوات تفـــاوت دارد و نبایـــد بـــا همـــه صادرکننــده را نســبت بــه پرداخــت کلیــه خســارات و
هزین ههــای وارد شــده کــه مســتقیما ًو به‌طــور متعــارف نــه مقــدار آن.
یکســان رفتــار شــود. -2مطالبـــه خســـارت تاخیـــر تادیـــه خـــاف عـــدل و
