Page 26 - راهبردهای نوین بانکداری شماره پنج
P. 26
ماهنامه اختصاصی حوزه اقتصادی -شماره پنجم -اسفند ماه 1399 24
جایگاه خسارت تاخیر تادیه در نظام بانکداری بدون ربا
کـــه قـــرض داده‌شد‌هاســـت .یعنـــی اگـــر قر ضدهنـــده مفهوم خسارت تاخیر تادیه محمدحسین رحیمی
چیــزی را افــزون بــر برگردانــدن اصــل مالــی کــه قــرض در تعریـف خسـارت تاخیـر تادیـه می‌تـوان ای نگونـه
داده شـرط کنـد ،مرتکـب ربـا شد‌هاسـت .ایـن تعریـف بیــان کــرد کــه خســارت تاخیــر تادیــه عبار تاســت از * کارشناس ارشد
از ربـــا مـــا را بـــه ســـمت ایـــن م یبـــرد کـــه خســـارت خسـارتی کـه بابـت کوتاهـی در پرداخـت ب هموقـع وجـه حقوق تجارت بین‌الملل
تاخیـر تادیـه م یتوانـد نوعـی از ربـا باشـد کـه در نظـام نقـد رایـح بایـد از طـرف شـخص مدیـون بـه شـخص دائـن
بانکـداری مشـاهده م یشـود امـا بـرای تمایـز خسـارت امـــروزه عملیـــات و قراردادهـــای زیـــادی تحـــت
تاخیـر تادیـه از ربـا نظریـات مختلـف بیـان شد‌هاسـت. پرداخـت شـود. چارچـــوب بانـــک منعقـــد م یشـــود و بـــه انجـــام
اولیـــن نظریـــه کـــه از آن نـــام بـــرده م یشـــود نظریـــه امـــا نکتـــ های کـــه در ایـــن تعریـــف مطـــرح م یشـــود م یرسـد .اجـرای قانـون عملیـات بانکـی بـدون ربـا نیـز
خســـارت اســـت .طرفـــداران و مطر حکننـــدگان ایـــن تفــاوت خســارت تاخیــر تادیــه از ربــا م یباشــد .فقهــا امــروزه مهــم تریــن قانــون مــورد اســتناد بانک‌هاســت.
نظریــه ،خســارت تاخیــر تادیــه را «خســارت» عنــوان بان کهــا بــه طــور کلــی دو نــوع قــرارداد بــا مشــتریان
می‌کننـد و ای نگونـه مطـرح م یکننـد کـه تاخیـر تادیـه، ■ گنجاندن شرط خسارت در خـــود منعقـــد م یکننـــد -1 :قراردا دهایـــی کــه بان کهـــا
خسـارت اسـت و بـر اسـاس مسـوولیت مدنـی از جملـه قراردادهای بانکی که بعضا ًطرف بــرای دریافــت و جمــع‌آوری منابــع و وجــوه مشــتریان
«تســـبیب» و «لاضـــرر» بایـــد پرداخ تشـــود و بـــا ربـــا مقابل قصد و رضایی در قبول آن خـــود منعقـــد م یکننـــد -2 .قراردادهایـــی کـــه بانـــک
شرط ندارد و درک صحیحی از بــرای اعطــای تســهیلات و پرداخــت وام بــا مشــتریان
متفــاوت اســت. مفهموم آن ندارد به معنای تحقق
از نظـــر فقهـــای امامیـــه وجـــوب جبـــران ضـــرر از مفهوم حقوقی آن قرارداد نم یباشد و منعقـــد می-کننـــد.
مســـل َّمات فقهـــی اســـت کـــه هی چکـــس در آن تردیـــد بعضا ًطرف مقابل در شرایط خاص به ب هطـــور کلـــی قراردادهـــای بانکـــی مهـــم در قانـــون
نکرد‌هاســت ،آن-چــه ســبب شــده تــا برخــی فقهــا در امضای قرارداد بدون درک صحیح از بانکــداری بــدون ربـا بــه شــرح زیـر اســت لیکـن بحــث
جـــواز مطالبـــه خســـارت تاخیـــر تادیـــه تردیـــد کننـــد، این موارد و بدون رضای واقعی و تفصیـــل هریـــک از ایـــن قراردادهـــا مجالـــی جـــدا
ای ناسـت کـه بسـیاری از فقهـا ،خسـارت تاخیـر تادیـه را م یطلبـــد کـــه در ایـــن نوشـــتار ،در پـــی آن نیســـتیم.
عد مالنفـع شـمرده و برایـن اسـاس آن را منـع می‌کننـد. اقدام م ینماید. -1حسـاب قر ضالحسـنه خـود بـه سـه دسـته الـف)
برخـــی دیگـــر آن را از بـــاب احـــکام موجـــود در غصـــب قر ضالحســـنه جـــاری ،ب) قر ضالحســـنه پ سانـــداز و
(اســتیلای نامشــروع ) بیــان م یکننــد و ای نگونــه دفــاع ربــا را بــه دو قســم «ربــای معاملــی» و «ربــای قرضــی»
م یکننـد کـه طبـق احـکام غصـب و ضمـان یـد غاصـب تقســیم کرد‌هانــد و ربــای معاملــی زمانــی اســت کــه دو ج) ســـرمایه‌گذاری مـــد تدار تقســـی مبندی م یشـــود.
ملــزم اســت عــاوه بــر رد عیــن مغضــوب یــا قیمــت آن مــال همجنــس بــا یکدیگــر بــه شــرط زیــاده معاملــه -2مضاربـــه -3 ،فـــروش اقســـاطی -4 ،مشـــارکت
(در صــورت تلــف) منافــع تلــ ف شــده مالــک را جبــران شـود مشـروط بـه این‌کـه ایـن مـال وزن شد‌هباشـد .بـا مدنـــی -5 ،جعالـــه -6 ،اجـــاره بـــه شـــرط تملیــک-7 ،
کنـد .ه مچنـان در حدیـث نبـوی «مطـل الغنـی ظلـ ًم» توجـه بـه شـرایط ربـای معاملـی ایـن نـوع ربـا از حیطـه
بیـــان شـــده تاخیـــر تادیـــه دیـــن از جانـــب مدیـــون دارا موضـــوع بحـــث مـــا کـــه قراردادهـــای بانکـــی اســـت، ســـلف -8 ،خریـــد دیـــن ،و -9مزارعـــه.
ظلـم اسـت و از زمـان سررسـید دیـن بـه بعـد ،اسـتیلای خـــارج اســـت امـــا اگـــر بخواهیـــم تعریفـــی روشـــن از پــس از آشــنایی بــا قراردا دهــای بانکــی اکنــون بــه
او بـــر دیـــن ،اســـتیلای ظالمانـــه اســـت و در حکـــم ربــای قرضــی ارائ هدهیــم بایــد از ســخن فقهــا ای نگونــه بررسـی دو موضـوع مهـم در ایـن قراردادهـا می‌پردازیـم
عضــب اســت .زیــرا گذشــت زمــان و تــورم بــه تدریــج جم عبنـــدی کـــرد کـــه ربـــای قرضـــی عبارت-اســـت از و از جوانـب مختلـف بـه آن م ینگریـم .خسـارت تاخیـر
از ارزش ســـرمایه دائـــن کاســـته و او را از فرص تهـــای شـرط کـردن چیـزی غیـر از اصـل سـرمایه و اصـل مالـی تادیــه در ایــن قراردادهــا و بــه طــور کلــی قراردادهــای
ســرمای هگذاری و کســب درآمــد محــروم نمود‌هاســت و بانکــی بــدون ربــا بــه دلیــل پســوند بــدون ربــا همــواره
بدیهــی اســت موجــب ضــرر مــادی و ناخرســندی وی محـــل مناقشـــه بود‌هاســـت ،لـــذا بـــه تشـــریح آن و
نظریـــات مختلـــف ارائه-شـــده م یپردازیـــم.
