تلاش ایران برای دور زدن تحریم های بانکی / روسیه و چین جایگزین FATF می‌شوند؟

به گزارش راهبرد بانک، تحریم‌های همه‌جانبه علیه ایران در سال‌های اخیر، اقتصاد کشور را دچار مشکلات بسیاری کرده و از جهات مختلف تحت تاثیر قرار داده است. تحریم‌های بانکی و قرار گرفتن ایران در لیست سیاه FATF نیز یکی از مهم‌ترین مسیرهای اعمال فشار بر اقتصاد ایران به شمار می‌رود. از همین روی، در ماه‌های گذشته تلاش‌های بسیاری از سوی دولت و بانک مرکزی برای ایجاد ارتباط بانک‌های ایرانی با جهان و دور زدن تحریم‌ها از مسیری به جز FATF صورت گرفته است.

ایران در تلاش است که با اتصال شبکه بانکی خود به بانک‌های روسی و چینی و همچنین توافقات سیاسی با کشورهای حاشیه خلیج فارس، اثر تحریم‌ها را کاهش دهد. با این حال به زعم برخی از کارشناسان، این تلاش‌ها نمی‌تواند جایگزین پیوستن ایران به FATF باشد.

تلاش ایران و روسیه برای دور زدن تحریم

تیرماه سال گذشته بود که علی صالح‌آبادی، رئیس کل وقت بانک مرکزی در دیدار با معاون نخست وزیر روسیه، از توافق بانک‌های مرکزی دو کشور برای توسعه همکاری‌های پولی و بانکی خبر داد. این توافق در حالی رخ داد که هر دو کشور تحت فشار سنگین‌ترین تحریم‌ها قرار داشتند و به نظر می‌رسید تلاش می‌کنند به نحوی این تحریم‌ها را دور بزنند.

یک هفته پس از این جلسه و همزمان با سفر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه به ایران، موضوع جایگزین کردن دلار با روبل در مبادلات بین دو کشور مطرح شد. از سوی دیگر، ارز روبل به بازار متشکل ارزی اضافه شد تا این مسیر تسهیل شود.

موضوع جایگزینی دلار با روبل در حالی مطرح شد که این اقدام از نظر بسیار از کارشناسان قابلیت اجرا نداشته و تاثیری بر کاهش اثر تحریم‌ها بر ایران و روسیه نخواهد داشت. چراکه حجم تجارت ایران و روسیه به اندازه‌ای نیست که جایگزینی دلار با روبل بتواند اثرگذار باشد. حتی تجارت بین ایران و روسیه سهم قابل توجهی از کل فعالیت‌های تجاری هر یک از آنها و تجارت جهانی را شامل نمی‌شود.

به علاوه، این پیمان پولی زمانی می‌تواند کارساز باشد که مبادلات بین ایران و روسیه متوازن باشد. اما طبق آمار نسبت مبادلات روسیه و ایران تقریبا سه به یک است. یعنی سه‌چهارم مبادلات بین این دو کشور به شکل واردات ایران از روسیه است. بنابراین استفاده از روبل به جای دلار در مبادلات بین این دو کشور می‌تواند باعث سلطه روسیه در قیمت‌گذاری روبل شود و شرایط ایران را سخت‌تر کند.

راه اندازی نسخه روسی سوئیفت

در ادامه تلاش ایران و روسیه برای دور زدن تحریم‌ها، در بهمن ماه سال گذشته سامانه‌های پیام‌رسان بانکی این دو کشور به یکدیگر متصل شدند. با راه‌اندازی نسخه روسی سوئیفت، بانک‌های ایرانی می‌توانستند به ۷۰۰ بانک روسی و ۱۰۶ بانک از ۱۳ کشور جهان متصل شوند. با این وجود اعلام این خبر بی‌حاشیه نبود.

با وجود اینکه ادعای اتصال بانک‌های ایرانی به ۱۰۶ بانک جهان واقعیت دارد، اما همه حقیقت را بازگو نمی‌کند. چراکه بخش اعظم این ۱۰۶ بانک متعلق به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، یعنی کشورهای ارمنستان، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان است و تنها چند بانک از دیگر کشورهای جهان به سامانه پیام‌رسان ملی روسیه متصل هستند.

همچنین حجم مبادلات ایران با این چهار کشور در سال ۱۴۰۰ تنها ۷۰۰ میلیون دلار بوده که این میزان در مقایسه با حجم تجارت ۱۰۱ میلیارد دلاری ایران با جهان، رقم بسیار ناچیزی است.

آشتی ایران با کشورهای حاشیه خلیج فارس

در ادامه تلاش بانک مرکزی برای ایجاد ارتباط با جهان، محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی در دی ماه، دو سفر به کشورهای امارات متحده عربی و قطر با هدف توسعه و تقویت ارتباطات و مناسبات پولی و بانکی با کشورهای حاشیه خلیج فارس داشت.

همچنین پس از توافق ایران و عربستان سعودی در اسفندماه، اخباری منتشر شد که در راستای این توافق، سهل‌گیری‌هایی در امارات نسبت به مراودات با بانک‌های ایرانی به‌وجود آمده است.

بانک مرکزی نیز در بیانیه اخیر خود، نتایج مذاکرات فشرده تیم بانک مرکزی با کشورهای عربستان و امارات را مثبت خواند و اعلام کرد که دیپلماسی اقتصادی دولت از طریق ایجاد کانال‌های مالی جدید، ایجاد خطوط اعتباری و سرمایه‌گذاری کشورهای عربی افق‌های روشنی برای مدیریت بازار ارز در آینده نزدیک را رقم خواهد زد.

توافق با چین

چین هم یکی دیگر از کشورهایی بود که در اواخر بهمن‌ماه سال گذشته به توافقات بانکی با ایران دست یافت. با این حال، معاون بین‌الملل بانک مرکزی اعلام کرد که توافقات بانکی بین ایران و چین محرمانه است و جزئیاتی از این توافق منتشر نخواهد شد؛ چرا که اجرای آن را با مشکل مواجه می‌کند.

وی همچنین اعلام کرد با توجه به توافقاتی که بین ایران و روسیه در حوزه اتصال کانال‌ مالی دو کشور رخ داده، برای ارسال پیام‌های بانکی دیگر نیازی به سوئیفت نداریم.

پیامدهای نپیوستن به FATF چیست؟

با وجود اینکه توافقاتی از این دست در جهت بهبود روابط با جهان، اقدامات مثبتی تلقی می‌شوند اما کارشناسان عقیده دارند که این توافقات نمی‌توانند جای خالی ایران را در FATF پر کنند. چراکه ایران بدون FATF هم می‌تواند با دنیا ارتباط برقرار کند اما هزینه این ارتباط به مراتب بالاتر است.

به زعم کارشناسان، وقتی ما می‌توانیم کالاهای مورد نیاز خود را از اقصی نقاط دنیا با هزینه پایین تامین کنیم اما به‌خاطر نپذیرفتن FATF و حل نکردن مشکلات با آمریکا، هزینه تامین این کالا‌ها خیلی زیاد تمام می‌شود، یعنی ما به طور مستقیم به اقتصادمان ضربه وارد می‌کنیم که نتیجه آن فقر بیشتر، ناکارایی و عقب ماندن از بقیه کشورهاست.