اقتصاد واردات محور اصولا شوک های تورمی را به جامعه تزریق می کند

اقتصاد ایران اصولا یک اقتصاد واردات محور است و ما حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان واردات رسمی داریم که این خود نیازمند ارز خارجی و وابسته به دلار است.مشخص است که وقتی اقتصادی این حد وابسته به واردات است با نوسانات ارز، بار تورمی به واردات وارد می شود.

به گزارش راهبرد بانک ، دکتر وحید شقاقی شهری استاد دانشگاه و اقتصاددان راجع به مسائل مهم اقتصادی در گفتگوی تفصیلی با "راهبرد بانک "مواردی را مطرح کردند 

نقش دولت و مجلس در کنترل تورم را چگونه ارزیابی می کنید؟به نظر شما سال ۹۸ به لحاظ وضعیت اقتصادی، نحوه سرمایه گذاری وافزایش نرخ ارز چگونه است؟

ما از سال ۵۶ یعنی قبل از انقلاب اسلامی درگیر بحث تورم در اقتصاد شدیم و متاسفانه این تورم در دولت های بعد از انقلاب هم ادامه پیدا کرد.سال ۱۳۵۳ هجری شمسی نفت از بشکه ایی ۱ دلار به ۱۲ دلار رسید،و به یکباره یک درآمد عظیم نفتی به اقتصاد ایران پمپاژ شد.

این افزایش قیمت به دلیل جنگ اعراب و اسرائیل بود، این اتفاق در زمان دوره پهلوی دوم بود که دولت وقت سراغ توسعه ساخت و سازها رفت، و یک نقدینگی عظیمی به جامعه ایران تزریق شد. با افزایش حقوق و دستمزدها تقاضای مصرف هم بالا رفت.در آن زمان کالا به اندازه میزان تقاضا در جامعه وجود نداشت به همین دلیل دولت مجبور شد دست به واردات بزند.همین عاملی شد که قیمت کالاها افزایش یابد، و در سال ۱۳۵۶ تورم به ۲۵ درصد رسید، با اینکه تورم قبل از سال ۱۳۵۰ بین صفر تا ۵ درصد بود.به همین دلیل اقتصاد ایران به یکباره با تورم ۲۵ درصدی مواجهه شد،که شوک تورمی برای اقتصاد ایران محسوب می شد.

بعد از انقلاب هم همچنان آن رگه های وابستگی اقتصادیمان به نفت را تا کنون ادامه داده ایم. یعنی نتوانستیم اقتصاد خود را از نفت خارج نمائیم.یک اقتصاد نفتی رانتی ماحصل این سال های پس از انقلاب بود که ریشه هایش به دهه ۵۰ بر می گردد.

ما در دوران جنگ توانستیم تورم را کنترل نمائیم و حتی تورم تک رقمی هم داشتیم ولی در دولت سازندگی دوباره به دلیل خصوصی سازی های لجام گسیخته به دلیل آزاد سازی اقتصادی،دولت سیاست های تعدیلی را در پیش گرفت.

ما در دوره جنگ یکسان سازی نرخ ارز داشتیم برای شرایط خاص و کالاهای خاص. مانند الان که ما سه تا چهار نوع نرخ ارز داریم، دولت سازندگی هم یکسان سازی کرد و دلار ۱۵۳ تومانی، ۱۷۵ تومان شد. در زمان جنگ که برای برخی از کالاها دلار ۷ تومانی می دادند همه را جمع کردند وبا نرخ۱۵۳ تومان  عرضه کردند.در سال ۷۴ تورم به ۴۹/۴ درصد رسیدکه یک شوک تورمی بسیار بزرگی محسوب می شد که تا الان همچین تورمی حتی با وجود تحریم های اخیر نداشتیم.در این میان دولت سازندگی سیاست های تعدیل را کنار گذاشت و دوباره سیاست تثبیت اقتصادی را در پیش گرفت و دوباره ارز چند نرخی شد.بحث حمایت های مختلف و سیاست های تثبیت اقتصادی در دوره دوم آیت الله هاشمی رفسنجانی پیدا شد،و آنها توانستند تورم را به زیر ۱۵ درصد پایین بیاورند.ولی همیشه در اقتصاد ایران تورم بین ۱۰ تا ۱۵ درصد بوده است.ما در سال ۹۱-۹۲ به بحث تحریم ها برخوردیم و دوباره دلار از ۱۲۰۰ تومان به مرز ۳۵۰۰ تومان رسید.دوباره آن اقتصاد وارادات محوری و افزایش متعاقب دلار باعث تورم ۷/۳۴درصد شد.در دولت یازدهم بحث تثبیت قیمت ارز، بعد از برجام ادامه داد و تا حدودی آرامش به اقتصاد برگشت ولی متاسفانه دوباره به تحریم های سال ۹۷ برخوردیم و دوباره دلار به مرز ۱۲ الی ۱۳ تومانی رسید و چون امسال تورم بالای ۲۵ درصد داشتیم  احتمالا سال آینده هم تورم بالای ۳۰ درصد را شاهد خواهیم بود.

 چه عواملی باعث افزایش تورم در اقتصاد ایران می شود؟

عامل اصلی تورم در اقتصاد ایران همیشه چند عامل بوده است: اول پایین بودن نرخ بهره وری در اقتصاد ایران،چرا که کالاهای تولیدی همیشه برای ایرانی ها گران تمام شده است.دومین عامل تورم در اقتصاد ایران ساختار معیوب اقتصادی است، چرا که اقتصادی که وابسته به نفت باشد همواره با شوک های نوسانات نفتی بالا و پایین می رود.ما هر وقت درگیر بحران های نفتی شدیم به تناسب آن نرخ دلار و ارز هم بالا و پایین شده و بر روی قیمت کالاها تاثیر گذار بوده است.عامل سوم بحث نقدینگی بود که به دلیل استقراض بانک مرکزی ایجاد می شد که طی سال های اخیر این خلق نقدینگی از سوی بانک ها تدوام پیدا کرد.متعاقب آن نقدینگی از ۶۸ هزارمیلیارد تومان در سال ۸۴ به مبلغ ۱۷۰۰ هزار میلیارد تومان رسید.این حجم عظیم نقدینگی، خود عامل بر هم زدن تعادل قیمت در بازار های مختلف ایران شد.دولت یازدهم خب بعد از بحث برجام تا حدودی به دلیل اینکه در آمد های نفتی هم بالا رفت و دوباره از یک میلیون بشکه نفت به ۵/۲میلیون بشک رسیدیم.بعد از برجام تا حدودی وضعیت درآمد های ارزی نفت بهتر شد و یک آرامش نسبی به اقتصاد ایران بازگشت و این آرامش نسبی تا حدودی جلوی سوداگری و و سفته بازی را گرفت و توانست یک فضای آرام کاذب را در جامعه ایجاد کند.پول در دست مردم به سمت نظام بانکی هدایت شد و بانک ها سپرده های مردم را جذب کردند و دولت توانست تورم را به۵/۹ در صد کاهش دهد.

ولی واقعیت این است که این نوع کاهش تورم نه بهروری را افزایش داد و نه جلوی خلق نقدینگی گرفته شد. ونه  حتی عرضه کالا افزایش یافت.دلیلش این بود که برجام موفق شده بود دوباره درآمد های حاصل از نفت ما را افزایش دهد، و همین عامل آرامش در اقتصاد ایران شد. ولی متاسفانه این آرامش قبل از طوفان بود.ما نتوانستیم بهره وری را افزایش دهیم وقتی بهروری تقویت شود هزینه تولید کالا کاهش می یابد، وقتی هزینه تولید کالا کاهش یابد قیمت تمام شده آن هم کاهش می یابد.اما تقویت بهروری نیازمند جذب فناوری است، جذب فناور ی نیازمند کاهش دخالت دولت در اقتصاد و رقابت پذیری اقتصاد نیازمند به فضای مساعد کسب و کار است.خود کلمه بهروری نیاز به یک بسته سیاستی گسترده ایی دارد تا بهروری در اقتصاد افزایش یابد.مثلا بازار مسکن بعد از جهشش در سال ۹۱-۹۲ که قیمت ها ۱۰۰ درصد افزایش یافته بود به یکباره در فاز رکود فرو رفت، چرا که قدرت خرید مردم پایین آمده بود.سایر حوزه های اقتصادی هم دچار رکود شدند و خیلی فضای کسب و کار نتوانست بهبود یابد، با وجود اینکه دولت شعار بهبود فضای کسب و کار را داد.وقتی تولید در رکود باشد تا حدودی می تواند بازار رکود اقتصادی را کنترل نماید.بعد از برجام یک فضای رکودی غیر سوداگرانه حاکم شد، اما دوباره وارد فاز دوم تحریم ها شدیم و دوباره این هیجانات به اقتصاد برگشت چرا که تورم به صورت مصنوعی هدایت شده بود و دوباره همه عواملی که باعث تورم  شدند به اقتصاد ایران برگشتند.اقتصاد ایران اصولا یک اقتصاد واردات محور است و ما حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان واردات رسمی داریم که این خود نیازمند ارز خارجی و وابسته به دلار است.مشخص است که وقتی اقتصادی این حد وابسته به واردات است با نوسانات ارز بار تورمی به واردات وارد می شود.ما هیچ بنگاه تولیدی که کاملا مواد اولیه خود را در داخل کشور داشته باشد نداریم مثلا صنعت خودرو سازی ما بین ۳۰ تا ۶۰ درصد از قطعات خود را وارد می کند.یک اقتصاد واردات محور از تلاطمات ارزی تبعیت می کند به همین دلیل است که ما وقتی به بحث تحریم ها می رسیم و نرخ دلار از ۳ هزار تومان به ۱۳ هزار تومان می رسد تمام کالا هایی که در کشور مصرف می شود هم سه برابر می شوند.اساسا اقتصاد واردات محور اقتصادی است که می تواند شوک های تورمی را به جامعه تزریق کند و همین که درآمد های نفتی تحریم می شوند وضعیت  اقتصادی  ما هم بهم میخورد.

گفتگو :آلا مفرج خبرنگار اقتصادی "راهبرد بانک "